"Egzekutor"

Miał 16 lat, gdy zabił pierwszego człowieka. Kolegę. 52 lata później zabił ostatniego. Siebie. Nie był mordercą. Był żołnierzem Armii Krajowej odznaczonym Krzyżem Walecznych. Stefan Dąmbski był egzekutorem.

Stefan Dąmbski, rok 1938

Wydana kilka tygodni temu przez Kartę książka "Egzekutor" wywołała spore zamieszanie na długo przed premierą. Nic dziwnego. Wspomnienia Dąmbskiego niewiele mają wspólnego z opowieściami o bohaterskich partyzantach ani powstańcach, co "na tygrysy mieli vis-y". To chłodna i porażająca relacja człowieka, który swoje człowieczeństwo porzucił we wczesnej młodości i nigdy już go nie odnalazł.

Stefan Dąmbski dołączył do rzeszowskich partyzantów jako nastolatek i szybko wyrobił sobie opinię skutecznego wykonawcy wyroków państwa podziemnego. Z jego wspomnień wyłania się niecodzienny obraz życia partyzantów - straceńców, którzy nie liczyli, że przeżyją wojnę. Pogodzeni z perspektywą rychłej śmierci zatracali się w mordowaniu ludzi, których im wskazano, rzadko tylko zastanawiając się nad sensem tego, co robili, wątpliwości topiąc w samogonie.

Dąmbski nie kryje, że lubił swoją "robotę". Mordował z przyjemnością i poczuciem dobrze spełnionego obowiązku wobec ojczyzny. "Tak byliśmy wychowani" - powtarza kilkukrotnie.

"Spełniły się moje marzenia; byłem człowiekiem bez skrupułów... Byłem gorszy od najpodlejszego zwierzęcia. Byłem na samym dnie bagna ludzkiego. A jednak byłem typowym żołnierzem AK. Byłem bohaterem, na piersi którego po wojnie spoczął krzyż Walecznych" - pisze o sobie.

Jego książka - publikowana wcześniej we fragmentach - wywołała zrozumiałe kontrowersje. Protestowały rzeszowskie środowiska AK i mieszkańcy opisanych okolic. Bronili jej historycy. Mnie trudno uwierzyć, że to konfabulacja - po co śmiertelnie chory, samotny człowiek miałby przypisywać sobie coś, co sam uważa za koszmarne, choć uzasadnione zbrodnie?

Spór o to, czy wszystkie akcje odtwarza z dokładnością do jednego detalu wydaje mi się zresztą mniej istotny, od ogólnego wydźwięku tej książki: pokazującej brutalność wojny i czasów, które dziś bardzo często idealizujemy w oparciu o znacznie łatwiejszą i popularniejszą wizję wyłaniającą się ze wspomnień wielu innych członków AK. Chłodna, cyniczna, ociekająca wódką i świeżą krwią mordujących się nawzajem Niemców, Polaków i Ukraińców relacja to akt ciężkiego oskarżenia. Dąmbski nie rzuca go jednak w twarz swoim dowódcom ani państwu podziemnemu. Zdaje się też nie mieć pretensji do losu o to, że przyszło mu żyć w tak strasznych czasach.

O wszystko oskarża tylko siebie. Sam pisze i sam odczytuje sobie wyrok. Daje sobie chwilę na spowiedź i jak wiele razy wcześniej, w chłodny i opanowany sposób wymierza karę.

Stefan Dąmbski - Egzekutor
Ośrodek Karta, 2010

Światła miasta czyli wycieczka na nowy plac Grzybowski

Tak jak Joanna Erbel, po paru dniach nieobecności wróciłem do Warszawy żyjącej otwarciem placu Grzybowskiego. Znalazłem więc chwilę, żeby zobaczyć, co z tego wyszło.

Przy okazji wybrałem się na bardzo przyjemny spacer po mieście. W późne jesienne popołudnie wyglądało naprawdę fantastycznie. W szczególności mój ulubiony warszawski wieżowiec, Rondo 1 - on prezentuje się doskonale z każdej strony i o każdej porze dnia czy roku, ale oświetlony od środka tuż przed zmrokiem to dopiero coś.

Hotel Westin też wyglądał fajnie:

Sam plac o tej samej porze prezentował się znacznie gorzej. Z jednej strony to z pewnością jeden z nielicznych fragmentów normalnej, uporządkowanej przestrzeni publicznej w tym mieście, której nie zastawiają auta. Z drugiej to jednak zimny, betonowy wygon. Wydaje się teraz większy, niż przed rewitalizacją; gdzieś zatracił swoją przyjazną skalę. Nawet, gdy włączyły się światła wzdłuż schodków i ławek, miejsce nie stało się bardziej sympatyczne. Wiosną z pewnością będzie tu przyjemniej, a zieleń wypełni tę pustkę i przywróci skwerowi właściwe proporcje, ale teraz to wszystko wygląda przygnębiająco.

Strasznie drażnią mnie też kamienne "ślady" szyn w podłodze placu. Jakby nie można było zostawić prawdziwych szyn z nadzieją, że kiedyś może wtoczy się na nie zabytkowy wagonik turystycznej linii. Tym bardziej, że pozostawiono je w przebiegającej przez plac jezdni.

Wodna kaskada z przeskalowanymi drewnianymi krzesłami nijak ma się do Dotleniacza, który to wszystko zapoczątkował i był prawdziwym fenomenem. Zamiast niego mamy banalny kawałek małej architektury, który równie dobrze mógłby zostać przeniesiony przed dowolne centrum handlowe.

Spacerując po Amsterdamie dużo myślałem o przeszczepianiu na nasz grunt rozwiązań, które sprawdzają się gdzie indziej (akurat tam głównie tych związanych z rowerami). Coraz lepiej widzę, że to zła droga - że Warszawa zasługuje na to, by szukać własnych rozwiązań, bo te przeniesione nie zawsze dobrze współgrają z naszą mentalnością i kulturą. Oczywiście infrastruktura może wpływać na zachowania, że wspomnę tylko o coraz lepszej piłkarskiej atmosferze na i wokół stadionu Legii, ale sama do przełomu nie wystarczy. Dotleniacz był czymś swojskim, co wpasowało się w potrzeby mieszkańców okolicy. Zachęcał ich do wyjścia z domu, delikatnie przyzwyczajał do wspólnego przebywania w przestrzeni publicznej, czego - to też refleksja z Amsterdamu - po prostu nie umiemy. Wepchnięty w ramy procedur, uzgodnień, decyzji i pozwoleń zmienił się w smutny banał.

Stojąc na uporządkowanym placu trudno nazwać ten remont porażką, ale mając w pamięci staw z wodną mgiełką trudno też się z końcowego efektu cieszyć.

Dwa kroki od placu odkryłem za to jeszcze jedną nowość. Na strasznie nieprzyjemnym skrzyżowaniu Grzybowskiej z al. Jana Pawła II zaszła niecodzienna zmiana: kawałek betonowego parkingu przed biurowcem PZU zmienił się w coś takiego:

- nie jest to skwer, właściwie trudno to nazwać. Dzwoniłem do PZU - odcinają się od tego twierdząc, że to sprawka ratusza. Ja o tym pomyśle nic nie słyszałem, więc jestem mocno zaskoczony. Kolorowe ławki z pewnością przypadną do gustu palącej części pracowników biurowca. Komu innemu służyć miałyby siedzenia z widokiem na sześć pasów ruchu przecinających Śródmieście, doprawdy nie wiem.

Chyba lepiej byłoby wziąć się za porządny remont Grzybowskiej, która zmieniła się w tym rejonie w całkiem fajną, wielkomiejską ulicę, ale wciąż jest krzywa, pogrodzona płotami i chaotycznie zastawiona samochodami, niż tworzyć na chodnikach podświetlane esy-floresy i ustawiać meble miejskie rodem z Ikei.

Vavamuffin z "krakowskim" akcentem

Wróciłem z wojaży. Amsterdam - rowery, parki, muzea, co ja będę tłumaczył. Bardzo trudno tam zatęsknić z Warszawą. Nowy teledysk Vavamuffin osładza mi nieco powrót do rzeczywistości.

Jednym prostym, modnym chwytem zrobili filmik, który robi lepsze wrażenie, niż większość efektów konkursów ogłaszanych przez miasto i jego okolice. Nie jest to teledysk wybitny, może nawet jest zbyt skromny, ale ma jakiś sens i pokazuje miasto w sposób jednoznaczny i zwracający uwagę zarazem.

A dlaczego z "krakowskim" akcentem? A bo krakusy myślą, że to o ich barbakan chodzi w tej piosence! Na warszawskim koncercie Pablopavo mówił, że grając w Krakowie pytani byli właśnie o to, skąd na płycie tamtejszy akcent. Nie wiedzieli, co odpowiedzieć, więc nagrali teledysk, w którym... nie widać naszego barbakanu. Warszawiak syty i Krakus cały ;)

Warszawa w budowie 2: Sondażogadanina o PKiN

O Michale Murawskim głośno zrobiło się w czasie zeszłorocznej edycji festiwalu "Warszawa w budowie". Teraz powrócił, by zapytać warszawiaków o zdanie na temat Pałacu Kultury.

fot. Michał Murawski

Murawski jest antropologiem, doktorantem na uniwersytecie w Cambridge. Pisze tam pracę o Pałacu Kultury - o tym, jak jest postrzegany przez warszawiaków i jakie ma znaczenie dla kulturowej topografii stolicy.

Rok temu zawitał na festiwalowe spotkanie z cyklu "Departament propozycji". Atmosferę typowej debaty o zagospodarowani centrum miasta rozsadził swoją propozycją - ideą pałacyzacji warszawskiej architektury przez dodawanie elementów wziętych wprost z Pałacu Kultury i Nauki. Tak narodził się pałaco-stadion czy pałaco-apartamentowiec przy Złotej 44. Nie oszczędził nawet projektu przyszłej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

- Czy jest sens przeciwstawiania się dominacji Pałacu? Czy warto tworzyć alternatywne dominanty, w formie kulistych bulwarów lub ścian wieżowców? Z drugiej strony: czy jest nadzieja w próbach wyrafinowanego "ignorowania" Pałacu niską, subtelną zabudową, w nadziei, że przestanie on zwracać na siebie uwagę i powoli zwinie się w kłębek, jak sfrustrowane dziecko-gigant z ADHD? - pytał wtedy.

Od gadaniny do sondażu...

Murawski wspólnie z architektem Maciejem Czeredysem zorganizowali potem "Archigadaniny" - cykl spotkań poświęconych temu, na co wskazuje tytuł - gadaniu o architekturze. Organizowane pod okrągłym dachem pawilonu stacji i kawiarni Warszawa Powiśle przyciągały tłumy. Wszytko to służyło m.in. zgromadzeniu materiałów do pracy doktorskiej.

Teraz Murawski wraca do Warszawy i zwraca się do jej mieszkańców o pomoc. Proponuje im udział w ankiecie na temat Pałacu Kultury.

- Sondaż jest po to, żeby dodać do danych z rozmów, obserwacji, lektury oraz uczestnictwa w życiu codziennych warszawiaków podczas półtorarocznego pobytu badawczego coś w rodzaju ilościowego kręgosłupa - tłumaczy Murawski. - Zadaję sobie pytanie, czy niezwykle złożone relacje między pałacem a miastem dają się wyrazić w liczbach. Pałac jest trudny do ogarnięcia ilościowo. Sondaże na jego temat dają skrajnie różne wyniki. Chciałbym znaleźć wreszcie jakąś logikę statystyczną tej skomplikowanej bestii - dodaje.

... i z powrotem

O swojej pracy i pierwszych wynikach sondażu Murawski opowie w czasie Sondażogadaniny. Spotkanie odbędzie się w ramach "Warszawy w budowie", w audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej przy Pańskiej 3, w czwartek, 28 października, o godz. 20:00.

Dzień później, o godzinie 14 Michał Murawski oprowadzi chętnych po Pałacu Kultury. Poznał go dobrze, bo w czasie półtorarocznego pobytu w Warszawie zajmował jeden z pokoi w biurach zarządu PKiN.

Ankieta jest dostępna na stronie internetowej. Jej wypełnienie zajmuje od 10 do 30 minut, zależnie od podejścia. - Nie trzeba odpowiadać na wszystkie pytania. Można wybierać te, które wydają się najbardziej interesujące lub najistotniejsze. Zależy mi na tym, żeby wszyscy respondenci opowiedzieli na jak największą liczbę pytań - tłumaczy Murawski. Zebrane dane wykorzystane będą wyłącznie w celach naukowych, a ankieta jest anonimowa. Wśród tych, którzy wezmą w niej udział, rozlosowanych zostanie 10 książek "Spojrzenia: Pałac Kultury i Nauki w socjologicznym kalejdoskopie".

Super-burmistrz czyli film na niedzielę

Jeśli macie dziś trochę wolnego czasu, to poświęćcie godzinę na obejrzenie filmu o niezwykłym człowieku - Antanasie Mockusie, burmistrzu Bogoty. Człowiekowi, który najpierw pokazał wszystkim gołą dupę, a potem pokazał, że nie ma rzeczy, których "nie da się" zrobić.

Latem tego roku o Mockusie pisał "Przekrój". Jeśli czytaliście, to do obejrzenia filmu pewnie nie trzeba Was będzie zachęcać. Jeśli nie, to przeczytajcie,a  potem obejrzyjcie.

Film został zaprezentowany kilka tygodni temu, w ramach festiwalu "Warszawa w budowie". Nie mogłem być na projekcji, ale dowiedziałem się, że całość jest w u2b. W końcu znalazłem chwilę, żeby go obejrzeć. To idealna "lektura" na miesiąc przed wyborami samorządowymi. Zobaczcie, jak ten człowiek zmienił jedno z najgorszych miejsc do życia na świecie.

Oto część pierwsza - kolejne znajdziecie w powiązanych filmach:

To jest momentami opowieść tak naiwna, że aż niewiarygodna. Nie chodzi mi bynajmniej o porównywanie Bogoty i Warszawy, ani o mitycznego "kandydata spoza układu". Nie chcę też, by odebrane to zostało, jako poparcie dla pajacowania.

Podoba mi się to, że miasto można zmienić w tak krótkim czasie, na ogromną skalę i bardzo skutecznie, bez względu na to jak fatalny jest punkt startu. Wart uwagi wydaje mi się też wątek publicznego transportu, ale znów nie chodzi o to, by w zbyt prosty sposób poszukiwać tu analogii dla Warszawy. Bardziej o dostrzeżenie przełożenia między ograniczeniem roli samochodów, a ogólną jakością życia. Które oczywiście też nie jest jednoznaczne, ale warte przemyślenia.

Warszawa w budowie 2: Wystawa o wystawianiu

Niezwykle ciekawa wystawa trwa w pawilonie przy siedzibie SARP-u na Foksal. "Przestrzeń między nami" poświęcona jest osobie Stanisława Zamecznika.

Mówił o swoich projektach, że są sztuką przestrzeni. Projektował ekspozycje muzealne w kraju i stoiska na międzynarodowych wystawach czy targach. Ze skromnych materiałów i przy niewielkich środkach, jakimi dysponował, starał się wyrazić marzenia o nowoczesności, rodzące się w Polsce, w okresie małej stabilizacji lat 60.

Ucieczka w ulotność

Projektować na wielką skalę nie mógł, więc z pomocą sklejki i drutu kształtował daną mu we władanie przestrzeń pawilonów na całym świecie. Wystawiennictwo - w przeciwieństwie do architektury - traktowane było przez władzę ludową z dużą tolerancją. Może dlatego, że były to rzeczy nietrwałe, a może dlatego, że oglądali je ludzie z Zachodu i oferta musiała być dostosowywana do tamtejszych mód?

Tak czy inaczej Zamecznikowi udało się wytworzyć własny, z natury ulotny styl, który zachował się tylko w szkicach i na zdjęciach. Twórcom ekspozycji w pałacyku przy Foksal - Tomaszowi Fudale z Muzeum Sztuki Nowoczesnej i wnuczce architekta Marianne Zamecznik, mieszkającej w Norwegii kuratorce - udało się nie tylko pokazać obszerną dokumentację, ale też uchwycić ducha tamtych przestrzeni.

Podróż w czasie i w przestrzeni

Pawilon przy pałacyku SARP-u doskonale się do tego nadaje, powstał przecież w tym samym okresie. Wypełniony charakterystycznymi dla Zamecznika elementami - łukowatymi ściankami czy wiszącymi na wysokości oczu podświetlanymi ramami ze zdjęciami - sam stał się największym eksponatem na tej wystawie.

Zamiast liniowej, narracyjnej ekspozycji mamy przestrzeń zagospodarowaną w sposób umożliwiający swobodne krążenie. Zamiast prowadzenia widza za rękę - wciąganie go w grę skojarzeń, które zależą od tego, w jaką stronę pójdzie. Wystawa zorganizowana jest przy tym tak, by nie przeoczyć niczego i ma spójny program. Warto zanurzyć się w tę przestrzeń z innej epoki na kilka chwil.

PRZESTRZEŃ MIĘDZY NAMI - WYSTAWA
Pawilon Stowarzyszenia Architektów Polskich
ul. Foksal 2
7 października - 7 listopada 2010
wstęp wolny

Warszawa w budowie 2: Z widokiem na Bejrut

Historycy polskiej architektury byli pewni, że zginął w czasie II wojny światowej. W tym samym czasie Karol Schayer zaprojektował 130 modernistycznych budynków w stolicy Libanu. W niedzielę niezwykła okazja, by poznać jedyną warszawską realizację - willę przy Frascati.

Urodził się w 1900 roku, we Lwowie. Uczył się na tamtejszej Politechnice, by pod koniec lat 20. przenieść się do Katowic, które przeżywały wtedy gwałtowny rozwój. Zgodnie z ówczesnymi trendami budowano tam "niebotyki", a popularność zdobywał modernizm. Schayer szybko został jednym z liderów tego nurtu.

Tuż przed wybuchem wojny zrealizował swoje największe dzieło - Muzeum Śląskie. W budynku drzwi otwierały fotokomórki, były ruchome schody. Klimatyzacja utrzymywała nie tylko właściwą dla zbiorów temperaturę, ale też ciśnienie wyższe niż na zewnątrz, po to, by do środka nie dostawał się pył z górniczego miasta. Przestrzenie ekspozycyjne oświetlało dzienne światło wpadające przez długie pasy okien. To wszystko dało gmachowi opinię najnowocześniejszego muzeum w Europie.

Ale budynek nigdy nie został otwarty. Wybuchła wojna. Niemcy zniszczyli muzeum, które miało być symbolem polskości Śląska.

Willa marzeń Tyrmanda

Po wojnie słuch o Schayerze zaginął. Pojawiały się nawet informacje, że nie żyje. Tymczasem architekt od 1946 roku mieszkał i pracował w Bejrucie. Jak się tam znalazł, nie wiadomo - wiadomo za to, jak bardzo wpływowym architektem został. W całym mieście zrealizowano ponad 130 budynków jego autorstwa. To on nadał śródziemnomorskiej metropolii modernistyczne oblicze.

W Warszawie jest tylko jeden dom jego autorstwa - modernistyczna willa rodziny Chmielewskich przy ul. Frascati 4 z końca lat 30.

- Na rogu Frascati i Pułkownika Nullo właśnie wykańczano dom o kubaturze wskazującej, że budują ludzie bogaci, jako rezydencję lub ograniczony wynajem czynszowy. Stylistycznie wywodził się, jak tu wszystko, z Bauhausu i od Perreta, ale był już dalej o dwie dekady niepohamowanego rozwoju funkcjonalnych form, współczesnych tworzyw, metali, ceramik, mas plastycznych. Byłem młody, z niezamożnej kamienicy na Trębackiej, chciwy spełnień materialnych, które zdawały mi się rdzeniem powodzeń, i dom ten kojarzył mi się z urodą egzystencji z przedwojennych komedii filmowych, hollywoodzkich i rodzimych: fascynujący, motyli byt milionerów i gwiazd ekranu, pośród błyskotliwych akcesoriów w geometryczną sztancę, opływowych mebli, Myrna Loy lub Maria Malicka na modernistycznie giętych sofach. (...) Syciłem oczy jego konstruktywistycznym zwieńczeniem w zielonkawym okafelkowaniu, tarasem wkomponowanym w bryłę. Roiłem, że kiedyś będę miał pieniądze, wrócę tu i postaram się o ten dom – pisał o willi w "Dzienniku 1954" Leopold Tyrmand.

Z Bejrutu do Warszawy

Postać Schayera odkrywa dziś dr George Arbid - libański historyk architektury, profesor Universytetu Harvarda. Pisząc o libańskim modernizmie, nie mógł nie pisać o uznanym architekcie z Polski. Szukając informacji na jego temat, trafił z kolei na wzmianki o jego śmierci i oniemiał. Zafascynowany poświęcił Schayerowi całe lata swojej pracy.

Dziś dorobek Schayera jest w Libanie tak samo niezrozumiany jak powojenny modernizm w Polsce. Praca w tak odległym zakątku świata nie chroni przed tymi samymi zagrożeniami, na które narażony byłby z pewnością tu - rozbiórkami, przebudową, a także niezrozumieniem i pogardą.

Wystawa na Frascati

Od niedzieli przez dwa tygodnie warszawiacy będą więc mieli okazję podwójną - nie tylko będą mogli poznać twórczość ważnego architekta, ale też zajrzą do niedostępnej na co dzień willi jego autorstwa. Pierwszą wystawę dorobku Karola Schayera Arbid i Ane Janevski z Muzeum Sztuki Nowoczesnej przygotowali bowiem właśnie w ogrodzie przy Frascati 4.

Budynek został po wojnie przebudowany - zabudowano taras, zlikwidowano okrągły prześwit, a jego wnętrze zostało zdemolowane. Podzielił więc los wielu pereł architektury - tak w Polsce, jak i w Libanie.

WILLA Z WIDOKIEM NA BEJRUT - WYSTAWA

Wystawie towarzyszy wykład  prof. George'a Arbida: 17 października, godz. 16.00, Audytorium Muzeum Sztuki Nowoczesnej, ul. Pańska 3.

Stadion Narodowy - tu byłem

WIĘCEJ NA TVNWARSZAWA.PL

Miasteczko Wilanów wzorcem doskonałości?

W Warszawie ta wiadomość budzi zdziwienie: Miasteczko Wilanów znalazło się wśród pięciu najlepszych osiedli na świecie. Dlaczego więc wciąż w stolicy pozostaje symbolem urbanistycznej porażki?

To paradoks: osiedle, które w Warszawie przywołuje się często, jako miejsce, w którym skupiły się wszystkie możliwe braki i słabości urbanistycznej praktyki, na świecie zdobywa rosnące uznanie. Najpierw przeszło przez europejskiej eliminacje, a teraz dostało - wspólnie z czterema projektami innymi z USA, Australii i Singapuru - jedno z finałowych wyróżnień Urban Land Institute - organizacji, która od trzech dekad przyznaje nagrody "za doskonałość"

Gdzie ta doskonałość?

O tym, że Miasteczku wciąż bardzo daleko choćby do normalności najlepiej wiedzą jednak dobrze wszyscy, którzy kupili tam mieszkania. Przez pierwsze miesiące brodzili po kolana w błocie, bo nie było ulic. Deweloperzy spierali się z miastem o to, kto ma komu zapłacić za ich budowę i utrzymanie. Główną al. Rzeczpospolitej otwarto ledwie kilka tygodni temu.

Na tym nie koniec problemów. Nie ma szkół, przedszkoli, w parterach bloków nie powstały lokale usługowe, więc nie ma też sklepów, a zapowiadane przez dewelopera całego projektu centrum handlowe w formie miejskiego rynku nie powstało i nie zanosi się, by rychło zostało zrealizowane.

Braki, braki, braki...

Miasteczko Wilanów podawane jest często jako przykład fatalnej - bo żadnej - współpracy kapitału prywatnego z sektorem publicznym. Tymczasem ULI chwali osiedle za to, że powstało właśnie bez tego udziału i dodaje, że było to ryzykowne przedsięwzięcie.

Ryzykowne i nieudane - chciałoby się podpowiedzieć konkursowemu jury. - Podziwiam ekwilibrystykę uzasadnienia ULI - ocenia na łamach "Gazety Stołecznej" urbanista Grzegorz Buczek. - To prawdy, półprawdy i nieprawdy. Owszem, to projekt pionierski, powstały przy desinteresement czy wręcz wrogości sektora publicznego. Ale nie wszystkie braki da się uzupełnić, powstały już osiedla bez usług w parterach. Brakuje szkół, miasto przepłaca horrendalne sumy wykupując grunty pod drogi. Argument o wychodzeniu naprzeciw społecznym oczekiwaniom pozostawię bez komentarza - puentuje.

Będzie (jeszcze) lepiej?

Deweloperzy budujący swoje bloki na terenie Miasteczka odpowiadają, że wszystko to dopiero powstanie. Zapewnienia słychać też ze strony władz Wilanowa. Na terenie osiedla ma powstać boisko Orlik, plac zabaw, a w przyszłości także szkoła. Na razie jest tu tylko prywatny szpital i powstając Świątynia Opatrzności Bożej. I najwyraźniej to sąsiedztwo się opłaca, bo opatrzność czuwa nad nagrodzonymi w dalekim Waszyngtonie twórcami miasteczka.

Warszawa w budowie 2: PRL w Dubaju

Szare bloki i pałac Kultury - to wciąż kojarzy się nam najbardziej z architekturą PRL. Trudno więc uwierzyć, że na świecie uznawana była za wysokiej klasy produkt eksportowy.

fot. Muzeum Sztuki Nowoczesnej

W siermiężnej rzeczywistości PRL napis "Made in Poland" raczej nie kojarzył się dobrze. A już na pewno nie był znakiem wysokiej jakości. Nie inaczej było z architekturą - najpierw socrealizm, potem gomułkowskie normy i ciemne kuchnie, a na sam koniec wielka płyta. Takie były realia, w których przyszło tworzyć ówczesnym architektom i inżynierom. Rzadko mieli okazję wyjść poza schemat, a w skrajnych przypadkach groziło to nawet więzieniem. Za "kosmopolityczne odchylenie" w areszcie siedział Zbigniew Ihnatowicz, autor warszawskiego Cedetu (Smyka).

Architekci na wojnie

Podczas gdy nad Wisłą umacniano władzę ludu, świat nie stał w miejscu. Przeciwnie - zmieniał się w oczach. W Afryce dawne kolonie zmieniały się w niepodległe państwa, a na bliskim wschodzie petrodolary tworzyły nowe potęgi. Na sawannach i pustyniach wyrastały nowe metropolie - czasem na gruzach starych, czasem budowane od zera. Wszystkie potrzebowały urbanistów i architektów.

Te egzotyczne miejsca były jednym frontów zimnej wojny - Stany Zjednoczone i Zachód oraz Związek Radziecki wraz z "bratnimi" państwami walczyły o wpływy w każdym z tych regionów, wysyłając tam - oprócz szpiegów - naukowców, inżynierów i architektów właśnie.

Autostrady, fabryki, porty, wreszcie osiedla, hotele, stadiony, a nawet całe miasta - to wszystko projektowali architekci z importu. Wśród nich rzesze Polaków, szukających szczęścia na zagranicznych kontraktach.

Z Bagdadu do Warszawy

Polska myśl techniczna kształtowała tak egzotyczne miejsca, jak Irak, Syria, Libia, Algieria, Ghana czy Iran. - Architekci, urbaniści i inżynierowie przywozili ze sobą zarówno tradycję polskiej architektury międzywojennej, jak i doświadczenie wielkich socjalistycznych budów, takich jak Warszawa lub Nowa Huta, rozwijając je w zastanych warunkach klimatycznych, kulturowych i technologicznych - czytamy w opisie wystawy "PRL™. Eksport architektury i urbanistyki z Polski Ludowej".

Od piątku, w ramach festiwalu "Warszawa w budowie", w Muzeum Techniki będzie można poznać efekty tych egzotycznych połączeń. Są wśród nich rzeczy zupełnie niecodzienne, jak np. stworzona w krakowskim Miastoprojekcie koncepcja suku - tradycyjnego targowiska, tyle że tu w nowoczesnej formie, w dodatku wykonanego z dobrze znanych Polakom prefabrykatów. W tym samym biurze, w 1967 roku powstał też Master Plan Bagdadu z dzielnicami rządowymi, które kilka dekad później oglądaliśmy w telewizji w jakże odmiennych okolicznościach.

Głos w sporze o dziedzictwo PRL

- Prezentowane budynki, osiedla, plany miejskie i regionalne, oraz projekty badawcze (...) pokazują rolę Polski Ludowej w sieciach globalnej dystrybucji wiedzy i technologii, które pod koniec zimnej wojny odzwierciedlały mniej konflikt ideologiczny, a bardziej nowy podział pracy charakterystyczny dla świata post-socjalistycznego - przekonuje Łukasz Stanek, kurator wystawy.

Ale z perspektywy dzisiejszej Warszawy wystawa jest też głosem w zupełnie innej sprawie. Pokazuje, że architektura spod znaku "Made in Poland" była na świecie znaną, rozpoznawalną marką. I że nasi architekci, mimo ograniczeń politycznych - może właśnie dzięki nim - tworzyli rzeczy ciekawe, nowatorskie, pozostające w związku z ówczesnymi trendami i kształtującymi je możliwościami technologicznymi. Że inżynierowie znad Wisły w piaskach pustyń rozwiązywali zupełnie nowe problemy techniczne.

Z desek kreślarskich tych samych ludzi schodziły też projekty, które do dziś można oglądać w całej Polsce. Inni - absolwenci tych samych uczelni, pracownicy tych samych biur - zostali tu i tworzyli projekty nie gorsze, choć często mniej spektakularne, potem przez lata nie remontowane, dziś zaniedbane. Nie potrafimy ich docenić. Może spojrzenie z tak egzotycznej perspektywy, jak Ghana czy Syria pomoże nam zrozumieć ich znaczenie?

Imprezy towarzyszące:

Wernisaż wystawy i wprowadzenie odbędzie się w piątek, 15 października, w Muzeum Techniki o godzinie 18. Kuratorem wystawy jest Łukasz Stanek z Instytutu Teorii i Historii Architektury na Uniwersytecie Technicznym ETH w Zurychu.

16 października w tymczasowej siedzibie Muzeum Sztuki Nowoczesnej przy ulicy Pańskiej 3 odbędzie się z kolei sympozjum "Socjalistyczna kompetencja. Postkolonialna urbanizacja i dystrybucja wiedzy w okresie zimnej wojny". Początek o godzinie 18. Prezentacje wygłoszą: Łukasz Stanek, Michelle Provoost (historyczka architektury, kuratorka z Rotterdamu), Tadeusz Barucki (architekt i publicysta) oraz M. Christine Boyer (profesor na Princeton University School of Architecture).

PRL™. Eksport architektury i urbanistyki z Polski Ludowe